Okul reddi; çocuğun okula gitmeye karşı yoğun bir direnç göstermesi, gitse bile okulda kalmakta zorlanması ve bunun fiziksel, duygusal ya da davranışsal belirtilerle ortaya çıkması durumudur. Sıklıkla şu şekillerde gözlemlenir:
•Sabahları mide bulantısı, baş ağrısı, karın ağrısı gibi psikosomatik belirtiler
•Anne-babadan ayrılmak istememe
•Ağlama, öfke nöbeti, içe kapanma
•Okula gitmekten yoğun bir kaygı duyma
Ebeveynler bu durum karşısında zaman zaman panikler ve ne yapacağını bilemez hale gelebilir. Okul reddi birçok nedenden dolayı yaşanabilmektedir. Bu nedenden okul reddiyle çalışırken birden fazla çalışma yöntemleri bulunur.
Okul Reddi: Çocuğun Okula Gitmek İstememesinin Altında Ne Yatar?
Okul reddi, çocuğun okula gitmeyi reddetmesi ya da okulda kalmakta zorlanmasıyla ortaya çıkan duygusal bir sorundur. “Sabahları karnı ağrıyor”, “gitmek istemiyor”, “sınıfa girmiyor” gibi ifadelerle başlayan bu süreç, aileler için oldukça zorlayıcı olabilir. Peki ama bu davranışın arkasında ne vardır? Her okula gitmek istemeyen çocuk tembel midir? Elbette hayır.
Okul Reddi Neden Olur?
Okul reddi, tek bir sebebe bağlı değildir. Genellikle birden fazla etken bir araya gelir:
•Ayrılma kaygısı: Özellikle okulöncesi ve ilkokul döneminde sıktır. Anneye ya da bakıcıya bağlılık aşırıysa çocuk okula gitmekte zorlanabilir.
•Travmatik deneyimler: Hastalık, ailede kayıp, boşanma, taşınma, yeni kardeş doğumu gibi değişiklikler.
•Okul kaynaklı zorluklar: Akran zorbalığı, öğretmenle yaşanan problemler, akademik başarısızlık.
•Çocuğun mizacı: Kaygıya yatkın, içe dönük çocuklar daha fazla zorlanabilir.
•Aile tutumları: Koruyucu ebeveynlik, çocuğun bağımsızlaşmasını zorlaştırabilir.
Yukarıda görüldüğü üzere okul reddinin birden fazla sebebi vardır. Bunları bir de örnek vakalar üzerinden inceleyelim.
Vaka 1: Ayrılma Kaygısına Bağlı Okul Reddi
Elif, 5 yaşında bir kız çocuğu. Daha önce hiç kreşe gitmemiş, doğduğu günden beri annesi tarafından bakılmış. Annesi de Elif’ten ayrılma konusunda oldukça kaygılı; onu koruma içgüdüsüyle birçok alanda yanında olmuş. Elif, anasınıfına başladığında oryantasyon süreci oldukça zorlayıcı geçti. Okulun ilk günü annesinin kucağından ayrılmak istemedi, ağladı, panikledi. Oryantasyon sürecinde zorla kucaktan alma, ağlarken sınıfa götürme gibi müdahaleler yaşandı. Bu deneyim Elif’in zihninde okul = tehdit algısı oluşturdu.
Şu anda Elif, okula gitmek istemiyor. Annesi bırakıp gitse dahi saatlerce ağlıyor, sınıfa alınamıyor. Çocuğun ve annenin birbirine bağımlı yapısı, bu döngüyü besliyor.
🧠 Bu örnekteki temel faktörler:
•Ayrılma kaygısı
•Güvenli bağlanma yerine bağımlı ilişki örüntüsü
•Travmatik ilk okul deneyimi
•Ebeveynin kaygısının çocuğa yansıması
⸻
Vaka 2: Okul İçi Deneyimlere Bağlı Gelişen Okul Reddi
Mert, 7 yaşında, ilkokul 1. sınıf öğrencisi. Anaokulu deneyimi sorunsuz geçmiş, okulun ilk günlerinde de istekliymiş. Ancak bir süre sonra her sabah ağlamalar, okula gitmek istememeler başlamış. Öğretmeni oldukça disiplinli biri, sınıfta sert konuşmalar yapıyor. Mert’in sınıfta söz alırken kendini ifade edemediği, bazen arkadaşları tarafından dışlandığı fark edilmiş. Şu anda sabahları karın ağrısı bahanesiyle gitmek istemiyor, okuldan bahsedilince mutsuzlaşıyor.
Ailesi ilk başta Mert’in “şımardığını” düşündü ama süreç uzadıkça bir sorun olduğunu fark etti.
🧠 Bu örnekteki temel faktörler:
•Öğretmenle kurulamayan duygusal bağ
•Akran ilişkilerinde dışlanma hissi
•Okulun güvenli alan gibi hissedilmemesi
•Sessiz/çekingen mizacın okul ortamında zorluk yaşaması
⸻
Vaka 3: Yas Sürecine Bağlı Okul Reddi
Deniz, 9 yaşında bir çocuk. Yakın zamanda anne ve babası boşanmış. Boşanma sonrası babası başka bir şehre taşınmış, Deniz annesiyle kalıyor. O zamandan beri okula gitmeyi reddediyor, annesinin yanından ayrılmak istemiyor. Sabahları ağlıyor, “Sen de gidersen yalnız kalırım” diyor. Aslında okulda sosyal ilişkilerinde sorun yok, ders başarısı da ortalama. Ama evde yalnız kalma, anneden uzaklaşma fikri ona çok zor geliyor.
Annesi işe gitmek zorunda ama çocuğun ağlamaları ve fiziksel şikayetleri her geçen gün artıyor.
🧠 Bu örnekteki temel faktörler:
•Boşanma sonrası yas süreci
•Terk edilme/yalnız kalma korkusu
•Anneye yapışma ve onu kaybetme endişesi
•Hayatındaki büyük değişiklikle başa çıkmakta zorlanma
Peki Ne Yapılmalı?
🎯 Her okul reddi aynı değildir, bu yüzden çözüm de çocuğa özgü olmalıdır. Ancak genel olarak şu ilkeler önemlidir:
🔹 Duyguları kabul edin
“Bir şey olmaz” yerine, “Seni anlıyorum, okul sana şu an zor geliyor” diyerek çocuğun duygusunu görüp adlandırın.
🔹 Rutini koruyun
Evde kalmak cazip hale gelmemeli. Oyuncak, TV, özel ilgi gibi durumlar okul yerine evin tercih edilmesine neden olabilir. Çocuğun okula karşı ‘canım istemediğinde de gitmeyebilirim’ veya ‘okula gitmek istemezsem eğer gitmem’ gibi düşünceler geliştirmesi süreci zorlaştırır.
🔹 Okulla işbirliği içinde olun
Öğretmenin anlayışlı, yumuşak yaklaşımı süreci olumlu etkiler. Gerekirse oryantasyon tekrar planlanabilir. Özellikle ilk kez anneden ayrılacak ve okua başlayacak çocuklar için oryantasyon süreci büyük önem taşır, oryantasyon sürecini öğretmen ile etkili bir şekilde planlamak önemlidir.
🔹 Ayrılığı yapılandırın
Özellikle ayrılma kaygısı yaşayan çocuklar için vedalaşma kısa ve net olmalı. Anne kapıdan ayrıldığında “kaçmadan gitmek” yerine çocuğun vedalaşabileceği bir yapı kurulmalı. Fakat vedalaşma uzun, dramatik durumlardan yoksun tutulmalı.
🔹 Psikolojik destek alın
Okul reddi 2 haftayı geçtiyse, yoğun fiziksel belirtiler eşlik ediyorsa uzman desteği çok önemlidir. Bu yaşlarda çocukların duygularını tam aktaramaması, anlaşılamam hissi yoğun olabilir. Uzman bir psikolog tarafından gerçekleştirilen oyun danışmanlığı hem çocuğun hem de ailenin bu süreci yönetmesine yardımcı olur. Yapılan aile görüşmeleri ile aile çocuğa doğru yaklaşımı ve ihtiyaçlarını keşfeder.
⸻
Sonuç: Okul Reddi, Görmezden Gelinmemesi Gereken Bir Sinyaldir
Okul reddi; “inat” ya da “şımarıklık” değil, çocuğun duygusal dünyasında bir şeylerin yolunda gitmediğine dair bir alarmdır. Her çocuğun deneyimi ve ihtiyacı farklıdır. Bu süreçte çocuğa eşlik etmek, duygularını anlamaya çalışmak ve destek sistemlerini harekete geçirmek iyileşmenin temelidir.
⸻
Bu yazı, Psikolog Öykü Ardıç tarafından hazırlanmıştır. Çocuk ve ergen psikolojisi alanında çalışmalarını sürdüren Öykü Ardıç, özellikle okul reddi, kaygı ve bağlanma problemleri üzerine oyun danışmanlığı, bireysel danışmanlık ve ebeveyn danışmanlığı sunmaktadır.
