Çocuğunuzda dikkat dağınıklığı, hiperaktivite veya sabırsızlık mı var?
Bu yazıda, çocuklarda DEHB belirtileri, tanı süreci, günlük ve akademik yaşama etkileri ile ailelere öneriler hakkında bilgi bulabilirsiniz.
DEHB Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk çağında sık görülen bir nörogelişimsel durumdur. Çocukların dikkatini toplamasını, enerjisini kontrol etmesini ve sabırlı davranmasını zorlaştırabilir. Bazen yalnızca “yaramazlık” gibi algılansa da, aslında çocuğun elinde olmayan, profesyonel destek gerektiren bir durumdur.
Çocuklarda DEHB Nasıl Anlaşılır?
DEHB’nin en sık görülen belirtileri şunlardır:
- Dikkat Dağınıklığı: Ödevleri yarım bırakma, eşyaları sık sık unutma, söylenenleri dinlememiş gibi görünme.
- Aşırı Hareketlilik: Sürekli kıpırdanma, yerinde duramama, ders sırasında ayağa kalkma.
- Dürtüsellik: Sırasını bekleyememe, arkadaşlarının sözünü kesme, düşünmeden hareket etme.
Her çocuk zaman zaman bu davranışları gösterebilir. Ancak DEHB’de bu davranışlar sürekli tekrar eder ve çocuğun okulunu, ev yaşamını ve arkadaş ilişkilerini ciddi şekilde etkiler.
Kısaca DEHB’li çocuklar çoğunlukla hareketli, dikkati kolay dağılan, başladıkları işi bitirmekte zorlanan bir yapıya sahiptirler. Ancak her çocukta belirtiler farklı şiddette olabilir.
“Bitmeyen Ödev”
“Ödevimin başına oturdum ama kalemi elime alınca aklıma başka şeyler geldi. Birden odamdaki oyuncakları toplamak istedim. Sonra mutfağa gittim, su içtim, döndüğümde ne yapıyordum unuttum. Annem ‘Ödevini bitir’ dediğinde sanki çok uzun bir yolculukmuş gibi geliyor.”
Bu, dikkat dağınıklığının tipik bir örneğidir. Çocuk aslında isteksiz değil, dikkatini sürdürememektedir.
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısı tek bir testle konulmaz. Psikolog, psikiyatrist, öğretmen ve aileden alınan bilgiler bir araya getirilir. Çocuğun hem evde hem okulda benzer zorluklar yaşaması tanı için gereklidir. Arı Psikoloji Danışmanlık Merkezi olarak DEHB şüphesi ile gelen çocuklarımızı 3 aşamalı ve kapsamlı bir test sürecinden geçiriyoruz. Uzman psikologlarımızın gözlemleri ve uyguladığımız testlerin sonuçlarını aile ile görüşerek bildiriyoruz. Bu süreçte herhangi bir sorun gözlemlenirse ailelerimize sonraki süreç hakkında bilgi ve önerilerde bulunuyoruz.
Tanı sürecindeki zorluklar:
- Belirtilerin kaygı veya öğrenme güçlüğüyle karıştırılması.
- “Çocukların çok hareketli olması normaldir” düşüncesi.
- Uzmanlara ulaşmada güçlük ve uzun bekleme süreçleri.
Kız Çocuklarında DEHB Daha Az Mı Görülüyor, Neden Daha Geç Fark Ediliyor?
- Kızlarda genellikle aşırı hareketlilik yerine dikkatsizlik ön plandadır.
- Sessiz ve içine kapanık oldukları için sorunları gözden kaçabilir.
- Araştırmalar ve tanı ölçütleri daha çok erkek çocuklar üzerinden geliştirildiği için kızlarda belirtiler bazen “fark edilmiyor”.
Önemli not: DEHB kızlarda daha az görülmez; yalnızca daha geç fark edilir. Bu nedenle birçok kız çocuğu tanıyı ancak ergenlikte veya yetişkinlikte alabilmektedir.
Günlük Hayatta Karşılaşılan Zorluklar
“Sabah Hazırlığı”
“Sabah okula hazırlanırken annem bana acele et diyor ama kafamda bin tane şey oluyor. Bir çorabım bir yerde, defterim başka yerde. Çantamı hazırlamak çok uzun sürüyor. Bazen kitaplarımı unutmuş oluyorum.”
Bu durum çocuğun tembel ya da dağınık olduğunu değil organizasyon güçlüğünü gösterir. Günlük rutinleri sadeleştirmek ve çocuğa görsel planlayıcılar sunmak süreci kolaylaştırabilir.
“İçimdeki Hız”
“Bazen içimde motor varmış gibi hissediyorum. Duramıyorum, sürekli hareket etmem gerekiyor. Biraz sakinleşeyim diyorum ama olmuyor.”
Küçük yaşlardaki çocuklarda belirli bir miktar hareketlilik ve yüksek enerji gözlemlenmesi normaldir. Burada ise çocuk istese bile sakinleşemediğini ve yerinde duramadığını belirtiyor. Bu, hiperaktivitenin çok net bir örneğidir. Çocuğun enerjisini doğru alanlara yönlendirmek, örneğin spor veya sanat faaliyetleriyle desteklemek faydalı olacaktır.
Akademik Hayatta Karşılaşılan Güçlükler
“Ders Sırasında”
“Öğretmen anlatırken kendimi pencereden dışarı bakarken buluyorum. Sonra soru soruluyor, hiç duymamış oluyorum. Arkadaşlarım bana bakınca utanıyorum.”
Bu tür dikkat kaymaları akademik başarıyı zorlar. Çocuğun kapasitesini ortaya çıkarabilmesi için öğretmenin destekleyici tutumu ve sınıf içi düzenlemeler çok önemlidir.
Sosyal Hayatta Karşılaşılan Güçlükler
“Arkadaşlarla Oyun”
“Oyun oynarken çok heyecanlanıyorum. Arkadaşım bitirmeden ben konuşmaya başlıyorum. Sonra bana kızıyorlar. ‘Hep sen bozuyorsun oyunu’ dediklerinde çok üzülüyorum.”
Bu durum dürtüselliğin bir yansımasıdır. Çocuk burada oyunu bozmak istemiyor, davranışlarının farkına varamıyor. Sosyal beceri eğitimleri ve ebeveynin sabırlı rehberliği, çocuğun arkadaşlık ilişkilerini güçlendirebilir. Arı psikoloji olarak bu alanda çocuğunuza ve sizlere rehber olup yol gösteriyoruz.
Çocuğunuzda DEHB Olabileceğini Nasıl Anlarsınız?
- Akranlarına göre daha yoğun ve uzun süredir devam eden dikkat sorunları var mı?
- Hem evde hem okulda benzer sorunlar gözleniyor mu?
- Öğretmen sık sık “dikkatini toplayamıyor, ödevlerini yapamıyor” diyor mu?
- Çocuğunuzun günlük rutini sık sık bölünüyor mu?
Bu sorulara çoğunlukla “evet” cevabı veriyorsanız, çocuk psikoloğu ya da çocuk psikiyatristine başvurmak faydalı olur.
DEHB’li Olan veya Olduğundan Şüphelenen Çocukların Ailelerine Öneriler
- Gözlem yapın: Çocuğunuzun hangi durumda zorlandığını not edin.
- Okulla işbirliği kurun: Öğretmenle düzenli iletişimde olun.
- Görevleri küçük parçalara ayırın: Uzun ödev yerine kısa adımlar daha kolaydır.
- Olumlu davranışları takdir edin: Küçük başarıları bile fark edin.
- Rutin oluşturun: Uyku, beslenme ve oyun saatleri düzenli olursa çocuk daha rahat hisseder.
- Hareket imkânı tanıyın: Enerjisini atabileceği spor veya oyunlar çok faydalı olur.
- Profesyonel destek alın: Gerekirse çocuk psikoloğuyla veya çocuk psikiyatristiyle görüşün.
Unutmayın, çocuklarda DEHB fark edildiğinde ve destek verildiğinde yönetilebilir bir durumdur. Amaç çocuğu “etiketlemek” değil, anlamak ve onun güçlü yönlerini ortaya çıkarmaktır. Erken farkındalık, aile-okul işbirliği ve profesyonel destekle çocuğun akademik başarısı, sosyal ilişkileri ve özgüveni güçlenir.
Not: Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır. Çocuğunuzda dikkat eksikliği veya hiperaktivite belirtileri gözlemliyorsanız, kesin tanı için uzman desteği almanız önemlidir.
Kaynakça
- American Psychiatric Association (DSM-5).
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). “ADHD in Children.”
- Mayo Clinic. “ADHD: Symptoms and Causes.”
- NICE Guidelines. “ADHD: Diagnosis and Management.”
