Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) denildiğinde çoğu kişinin aklına çocuklar gelir. Ancak DEHB yalnızca çocuklukta değil, yetişkinlikte de görülen bir durumdur. Üstelik birçok yetişkin, yaşadığı zorlukların DEHB ile ilişkili olduğunun farkında olmayabilir.
Bu yazıda, DEHB’nin yetişkinlerde nasıl göründüğünü, hangi belirtilerle kendini gösterdiğini ve günlük hayata olan etkilerini ele alacağız. Amaç; DEHB’li yetişkinlerin kendilerini daha iyi tanımalarına, çevrelerindekilerin anlayışının artmasına ve uygun adımların atılmasına katkı sağlamaktır.
Yetişkinlerde DEHB Belirtileri Nelerdir?
Çocukluktaki belirtilerden farklı olarak yetişkinlerde işaretler daha “gizli” olabilir. Hiperaktivite yerini huzursuzluğa veya sürekli meşgul olma ihtiyacına bırakabilir.
Yetişkinlerde sık görülen belirtiler:
| Alan | Belirti / Özellikler |
| Dikkat Eksikliği | Görevleri tamamlama zorluğu, ayrıntılarda hata yapma, uzun süre dikkat gerektiren işlerden kaçınma, toplantı veya konuşmalarda dikkatin kolayca dağılması, eşyaları sık kaybetme, fatura ya da randevu gibi günlük işlerin unutulması. |
| Hiperaktivite / İçsel huzursuzluk | Uzun süre oturamama, kıpırdanma, yerinde duramama, sessiz faaliyetlerde zorlanma, sürekli içsel huzursuzluk, enerjiyi kontrol etmede güçlük. |
| Dürtüsellik | Düşünmeden hareket etme, bekleme zorlanma, başkalarının sözünü kesme, ani karar verme, sabırsızlık, duygusal tepkilerin kontrolünde güçlük. |
| Diğer eşlik eden sorunlar | Zaman yönetimi sorunları, planlama güçlükleri, düşük stres toleransı, duygudurum dalgalanmaları, özgüven problemleri, uyku düzensizlikleri, anksiyete veya depresyon gibi ek psikiyatrik durumlar. |
Tanı Süreci Neden Zor Olabiliyor?
Birçok yetişkin yaşadığı sorunları “kişisel yetersizlik” ya da “karakter özelliği” olarak yorumladığı için DEHB uzun süre fark edilmeyebilir. Tanı sürecini zorlaştıran bazı durumlar şunlardır:
- Belirtilerin kaygı, depresyon gibi başka durumlarla karıştırılması
- Çocukluk geçmişine dair yeterli bilginin bulunmaması
- Toplumda ‘DEHB sadece çocuklarda olur’ şeklindeki algının yaygın olması
Bu nedenle, doğru değerlendirme için uzman bir psikoloğa ya da psikiyatriste başvurmak büyük önem taşır.
Günlük Hayat ve İş Hayatında Karşılaşılan Zorluklar
Günlük Hayatta
- Rutin işlerin (faturalar, ev işleri, randevular) unutulması ya da ihmal edilmesi
- Zamanı yönetmede güçlük, sık geç kalma, planlama hataları
- Düzen kurma ve sürdürmede zorlanma, eşyaların kaybolması, evin/iş yerinin dağınık olması
- Konsantrasyon bozukluğu: kitap okurken, televizyon izlerken veya hobilere odaklanırken dikkatin dağılması
- Uyku alışkanlıklarında bozulma, dinlenemeden uyanma, huzursuz uyuma
- İlişkilerde sürtüşmeler: unutulan özel günler, sık söz kesmeler, ani öfke ve sabırsızlık
İş Hayatında
- Görevleri zamanında tamamlayamama, projeleri bitirememe
- Aynı anda birden fazla işi yürütmede zorlanma
- Toplantılarda dikkat kaybı, ayrıntılarda hata yapma
- Planlama ve organizasyon gerektiren işleri yürütmede güçlük, önceliklendirme yapamama
- Kurallara, prosedürlere ya da rutinlere uyum sağlamakta zorlanma
- Stres ve baskı altında performans düşüşü
- İş arkadaşlarıyla iletişimde sabırsızlık, yanlış anlaşılmalar, ani tepkiler
DEHB’i Fark Etmenin İpuçları
- Tekrarlayan sorunlar: Sürekli unutmak, geç kalmak ya da yarım kalan işleriniz varsa “Acaba bu DEHB olabilir mi?” diye düşünebilirsiniz.
- Çocukluk geçmişi: Okulda dikkat sorunları, öğrenme güçlükleri veya disiplin problemleri yaşandı mı?
- Birden fazla alanda sorun: İşte, evde ve ilişkilerde benzer zorluklar varsa bu önemlidir.
- Diğer durumlar kontrolsüzse: Anksiyete, depresyon ya da stres faktörleri gibi, bunların etkisi ayrı düşünülebilir; fakat semptomlar o durumlarla açıklanamayacak kadar yaygın ve süreklilik gösteriyorsa DEHB akla gelmelidir.
- Kendi gözlemlerinizi not alın: Hangi durumlarda dikkat kaybı yaşıyorum, ne zaman görevi tamamlayamıyorum, geç kaldığım, unuttuğum olaylar hangileri gibi günlük örnekleri görmek tanı sürecine yardımcı olabilir.
Yetişkinler İçin Öneriler ve Çözüm Yolları
- Profesyonel destek alın: Psikolog veya psikiyatrist ile görüşmek; tanı sürecini başlatmak ve uygun tedavi planı oluşturmak için atılması gereken ilk adımlardan biridir.
- Terapi yaklaşımları: Bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve yürütücü işlevleri geliştirmeye yönelik özel programlar fayda sağlar.
- İlaç tedavisi: Uzman önerisiyle; hiperaktivite, dikkat eksikliği gibi semptomların yoğunluğuna bağlı olarak fayda sağlayabilir.
- Yapı ve rutin oluşturun: Günlük planlar yapın, takvim ve hatırlatıcı kullanın, görevleri küçük adımlara bölün.
- Çevresel düzenlemeler yapın: Çalışma ortamınızı dikkat dağıtıcı unsurlardan arındırın, önemli işleri mümkünse sabah saatlerinde yapın.
- Stres ve duygu yönetimi: Meditasyon, nefes egzersizleri, düzenli egzersiz, uyku rutini ve mola alışkanlığı geliştirin.
- Destek ağları kurun: Destek grupları ve yakın çevrenin anlayışı, süreci kolaylaştırır.
- Güçlü yönlerinizi kullanın: Yaratıcılık, enerjik olmak, yeni fikirlere açıklık gibi özellikler iş ve özel yaşamda avantaja dönüştürülebilir.
DEHB ile Yaşamda Destek ve Farkındalık
Yetişkinlerde DEHB, çoğu zaman gözden kaçan fakat yaşamın birçok alanını etkileyen bir durumdur. Belirtiler doğru tanımlandığında ve profesyonel yardım alındığında yaşam kalitesi belirgin biçimde artar. Bu alanda Arı Psikoloji Danışmanlık Merkezi olarak uzman kadromuzla sizlere yardımcı oluyoruz. Üç aşamalı dikkat ve algı testimiz ile nesnel ve kapsamlı sonuçlar alıyoruz. Testlerimizin sonucuna göre devam eden süreçte bilgilendirme ve danışmanlık sunuyoruz. Erken tanı, kişinin kendini anlaması ve etkili stratejiler geliştirmesi açısından kritik öneme sahiptir.
Kaynakça
- Mayo Clinic. Adult attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) — Symptoms & Causes. Mayo Clinic
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). ADHD in Adults: An Overview. CDC
- National Institute of Mental Health (NIMH). ADHD in Adults: 4 Things to Know. nimh.nih.gov
- CHADD (The National Resource on ADHD). Workplace Issues in ADHD. chadd.org
- MedlinePlus. ADHD Across the Lifespan: What it Looks Like in Adults. NIH MedlinePlus Magazine
